“Heba oldun” ifadesi, Türkçede bir kişinin ya da bir şeyin boşa gitmesi, ziyan olması ya da hiçbir işe yaramadan yok olması anlamında kullanılan bir deyimdir. Bu deyim, Arapça kökenli “heba” kelimesinden türetilmiştir ve özellikle tasavvuf literatüründe farklı bir anlam taşır.
Heba Oldun Ne Demek?
Türk Dil Kurumu’na göre “heba” kelimesi, “hiçbir işe yaramadan yok olma, boşa gitme” anlamına gelir. Günlük dilde “heba olmak” ya da “heba etmek” ifadeleriyle, zamanın, emeğin ya da bir çabanın boşa gitmesi anlatılır. Örneğin, “Koca bir gün heba oldu” şeklinde bir kullanımda, geçirilen zamanın verimsiz geçtiği ifade edilir. [1]
Tasavvufta Heba Kavramı
Tasavvuf literatüründe ise “heba” kelimesi, farklı bir anlam taşır. İlk defa Sehl b. Abdullah et-Tüsterî tarafından kullanılan bu kavram, şekilsiz maddeyi ifade eder. Tasavvuf düşüncesine göre, Allah, bu şekilsiz maddeye âlemin suretlerini açmıştır. Bu bağlamda “heba”, varlık mertebelerinin dördüncü ve en aşağı sırasında yer alır ve kendi kendine varlığı olmayan, sadece zihinde var olan bir varlık olarak kabul edilir. [2]
Günümüzde Kullanımı
Günümüzde “heba oldun” ifadesi, bir kişinin ya da bir şeyin çabalarının boşa gitmesi durumunda kullanılır. Özellikle zamanın israfı, emeğin karşılıksız kalması gibi durumları ifade etmek için tercih edilir. Bu deyim, hem günlük konuşmalarda hem de edebi eserlerde yer alır. Örneğin, Cahit Sıtkı Tarancı’nın “Herkes eğlenirken pansiyonumda gaflet uykusuna dalıp hayatımı heba edebilir miyim?” şeklindeki dizelerinde, zamanın boşa geçirilmesi anlatılmaktadır. [1]
Sonuç olarak, “heba oldun” ifadesi, bir şeyin ya da bir çabanın boşa gitmesi anlamında kullanılan bir deyimdir. Aynı zamanda tasavvuf literatüründe farklı bir anlam taşır ve bu iki kullanım, kelimenin zengin anlam dünyasını gösterir.
—
Sources:
[1]: https://www.karar.com/karar-nedir/heba-ne-demek-iste-heba-kelimesinin-tdkya-gore-anlami-1630042?utm_source=chatgpt.com “Heba ne demek? İşte heba kelimesinin TDK’ya göre anlamı – KARAR”
[2]: https://islamansiklopedisi.org.tr/heba?utm_source=chatgpt.com “HEBÂ – TDV İslâm Ansiklopedisi”