GRI hangi dil? Toplumsal anlamlar, kurumsal söylemler ve kimlik üzerine bir çözümleme
Bir sosyolog olarak, “GRI hangi dil?” sorusuyla ilk karşılaştığımda bunun yalnızca teknik bir merak olmadığını fark etmiştim. Çünkü diller, tıpkı kurumlar gibi, toplumsal anlamların taşıyıcısıdır. Bir dilin kim tarafından, hangi amaçla, hangi bağlamda kullanıldığı, o toplumun değerleri ve güç ilişkileri hakkında çok şey söyler. GRI kavramı da bu bağlamda sadece bir kısaltma değil; küresel bir iletişim biçiminin, yani “kurumsal sorumluluk dili”nin adıdır.
GRI’nin kökeni: Dil olarak kurumsallık
GRI, yani Global Reporting Initiative, şirketlerin çevresel, sosyal ve yönetişim (ESG) performanslarını raporlamak için oluşturulmuş uluslararası bir standarttır. Ancak burada GRI’nin “hangi dil” olduğu sorusu, teknik bir cevaptan fazlasını gerektirir. Çünkü GRI bir dil gibi işler: kendi kelime dağarcığı, sözdizimi ve anlam sistemi vardır. “Sürdürülebilirlik”, “paydaş”, “şeffaflık” gibi kavramlar bu dilin temel sözcükleridir.
Bu dil, yalnızca metinleri değil, kurumların kendilerini nasıl ifade ettiklerini biçimlendirir. GRI’nin dili İngilizce kökenli olsa da, küresel düzeyde “kurumsal sorumluluğun dili” olarak kabul görür. Yani GRI, sadece bir iletişim aracı değil; küresel normların dayattığı bir anlatı biçimidir.
Dil, güç ve toplumsal yapı
Her dil gibi GRI de bir iktidar dilidir. Michel Foucault’nun söylem teorisine göre, diller yalnızca bilgi aktarmakla kalmaz, aynı zamanda güç ilişkilerini üretir. GRI’nin dili de benzer biçimde kurumlara “nasıl konuşacaklarını” öğretir.
Bir şirket, GRI raporu hazırladığında, kendi hikâyesini bu standartlara göre yeniden yazar. Böylece “sürdürülebilirlik” yalnızca bir değer değil, aynı zamanda bir performans göstergesi haline gelir. Bu süreçte, toplumsal yapıların dil üzerindeki etkisi net biçimde görülür: Kurumlar, küresel beklentilere uygun konuşmak zorundadır.
Cinsiyet rolleri: Yapısal işlevler ve ilişkisel anlamlar
Toplumsal düzeyde dilin cinsiyetlendirilmiş bir yapısı olduğu bilinir. GRI’nin dili de bundan muaf değildir. Erkekler için bu dil genellikle yapısal işlevlerin bir uzantısıdır: verimlilik, performans, yönetim, etki gibi kavramlarla ilişkilidir. Erkek egemen kurumsal kültürlerde GRI dili, mantık ve ölçülebilirlik üzerine kurulur.
Kadınlar ise GRI raporlarında daha çok ilişkisel bağların temsilinde yer alır: “toplumla diyalog”, “çalışan memnuniyeti”, “duygusal sürdürülebilirlik” gibi temalar kadınsı bir söylem alanı oluşturur. Bu durum, cinsiyet rollerinin kurumsal dillerde bile yeniden üretildiğini gösterir.
Örneğin bir şirket raporunda “kadın çalışanların güçlendirilmesi” ifadesi geçer ama bu genellikle ilişkisel bir bağlamda sunulur: “Kadınlar şirket kültürüne değer katar.” Buna karşılık erkek çalışanlar için “verimlilik artışı” ya da “liderlik katkısı” vurgulanır. Yani GRI’nin dili nötr görünse de, toplumsal cinsiyetin ince izlerini taşır.
Kültürel pratikler: Yerel dillerle küresel dilin çatışması
Küresel GRI dili, yerel kültürlerle karşılaştığında çoğu zaman bir çeviri sorunu yaşanır. Örneğin Türkiye’de “şeffaflık” kavramı, batılı kurumsal bağlamda olduğu kadar köklü bir kültürel pratiğe sahip değildir. “Toplumla diyalog” ifadesi, kimi zaman hiyerarşik yapılar içinde sembolik bir değere indirgenir.
Bu durumda kurumlar, GRI dilini yerel normlara uydurmak için yeni anlam katmanları üretir. Bir Türk şirketinin raporundaki “aile kültürüne uygun sürdürülebilirlik” ifadesi, tam da bu çeviri çabasının ürünüdür: küresel dilin nötrlüğünü, yerel ilişkisel anlamlarla doldurmak.
Dolayısıyla GRI yalnızca İngilizce bir terminoloji değil, kültürler arası bir söylem alanıdır. Bu söylem, yerel değerlerin küresel normlara nasıl eklemlendiğini anlamak için sosyolojik bir mercek sunar.
GRI’nin sosyolojik anlamı: Yeni bir bürokratik dil
Max Weber’in bürokrasi analizinde, modern kurumların dili genellikle rasyonel ama duygusuz olarak tanımlanır. GRI dili de bu tanıma uyar. Tüm dünyada geçerli bir düzen kurmaya çalışırken, yerel duygusal tonları bastırır. Bu durum, bireylerin kendi kurumsal kimliklerinde bir tür “duygusal yabancılaşma”ya yol açabilir.
Bir çalışan, raporun diline katkı sunarken artık kendi duygusunu değil, sistemin beklentisini yazar. Böylece GRI, sadece kurumun değil, bireyin dilini de biçimlendiren bir araç haline gelir.
Akademik tartışmalar: GRI bir dil midir, yoksa söylem mi?
Sosyologlar için GRI, bir “raporlama standardı” olmanın ötesinde, küresel kapitalizmin meşruiyet söylemidir. Kimileri bu dili bir tür “etik vitrini” olarak görür; kimileri ise toplumsal dönüşümün şeffaflık yoluyla mümkün olabileceğini savunur.
GRI’nin dili bu açıdan çelişkili bir alandır: Hem denetim hem umut içerir. Şirketler bu dili kullanarak sorumluluklarını görünür kılarlar; ancak aynı zamanda bu dili kullanmak zorunda kalırlar. Bu zorunluluk, küresel ekonomide ahlaki bir kural haline gelmiştir.
Sonuç: GRI, konuşulan değil, yaşanan bir dildir
GRI hangi dil? sorusuna verilebilecek en anlamlı yanıt, “yaşayan bir kurum dili”dir. GRI, kelimelerin ötesinde bir sosyal yapıdır: şirketlerin kimliklerini kurduğu, toplumun güven inşa ettiği, bireylerin sesini biçimlendirdiği bir alan.
Bu dil, erkeklerin yapısal işlevlerde; kadınların ise ilişkisel bağlarda görünür olduğu bir toplumsal dengeyi yansıtır. Ama aynı zamanda bu dengenin sorgulanmasına da kapı aralar.
Okuyucuya bir soru bırakmak gerekir: Senin kurumun hangi dili konuşuyor?
Belki de “hangi dilde yazıyoruz”dan çok, “hangi anlamda yaşıyoruz”u sormanın zamanı gelmiştir.