Bakış açımı açıkça koyarak başlamak istiyorum: Evet — Türkiye’de pirinç yetişiyor, ama bu gerçek, pirinç tarımına dair anlatılan ideal senaryolarla toplumsal gerçeğin her zaman örtüştüğü anlamına gelmiyor. Pirinç tarımı, avantajları olduğu kadar, sulama, toprak, su politikası gibi kırılgan yanlarıyla da bir süreklilik sorunu. Şimdi bu tabloyu kırıcılıkla inceleyelim.
Türkiye’de Pirinç: Gerçek mi, Efsane mi?
Türkiye, coğrafi çeşitliliği sayesinde pirinç tarımı için bazı uygun alanlara sahip. Ancak “pirinç ekecek yer çok, toprağımız bereketli” gibi genel ifadeler, pirincin gerçekte nerelerde, nasıl yetiştiğini görmezden geliyor. ([FAOHome][1])
Aslında pirinç yetiştiriciliği kapsamlı şartlar ister: suya doygun, düz araziler; sulama altyapısı; nemli iklim; topprak verimliliği. Türkiye’de bu şartlar yalnızca belli bölgelerde — ve her zaman değil — tutuyor. ([derszamani.net][2])
Bu yüzden pirinç, her bölgede yetişmez; “her coğrafyada pirinç görülür” söylemi aslında bir genelleme ve yanılsama.
Gerçek Olan: Pirinç Türkiye’de Yetişiyor — Ama Sınırlı Alanlarda
Türkiye’de pirinç tarımı yapıldığı coğrafi bölgeler arasında tüm büyük bölgeler yer alıyor; ama esas üretim, Marmara Bölgesi–Trakya ile Karadeniz Bölgesi etrafında yoğunlaşıyor. ([FAOHome][1])
Örneğin bazı veriler, Türkiye genelinde 2021’de milyon tona yaklaşan paddy (çeltik) üretiminden bahsediyor. ([agronomist.pl][3])
Bu artış, pirinç tarımının tamamen “olur olmaz her yerde yapılabilir” anlamına geldiğini göstermiyor; çünkü sulak, suya erişimli, uygun topraklı düz ovalar gerekiyor — bunlar Türkiye’de sınırlı sayıda. ([SpringerLink][4])
Yani pirinç “Türkiye’de yetişir” demek doğru, ama “her yerde yetişir” demek abartı olur.
Neden Pirinç Her Yerde Değil?
1. İklim ve Toprak Uyumu: Pirinç, sıcaklık, nem, sulak toprak ve düz araziler ister. Türkiye’nin birçok bölgesi — özellikle doğu, güneydoğu ya da engebeli iç Anadolu — bu koşulları sağlamaz. ([derszamani.net][2])
2. Sulama ve Su Kaynağı: Pirinç, sulama altyapısı ve su temini gerektirir. Su kaynakları sınırlı ya da düzenli değilse tarım sürdürülebilir olmaz. Bu yüzden sulak ovalar, delta civarları ya da büyük nehir kenarları öne çıkar. ([Tarım Orman Araştırma][5])
3. Toprak Uygunluğu: Her tarım toprağı pirinç için elverişli değil. Araştırmalar, Edirne ovasında bile toprak verimliliği, sulama erişimi ve iklim faktörleri açısından ancak %25 gibi bir kısmının “yüksek uyumlu” olduğunu gösteriyor. ([SpringerLink][4])
4. Sürdürülebilirlik & Su Baskısı: Küresel iklim değişikliği, su kıtlığı ve tarımsal su kullanım politikaları, pirinç gibi su talebi yüksek ürünleri kırılgan hale getiriyor. Türkiye’de pirinç üretiminin artması, bu baskının uzun vadede sürdürülebilirliğini sorgulatmalı.
Pirinç Tüketiminden İthalata: Neden Sürekli Dışa Bağımlıyız?
Bir çelişki ile yüzleşelim: Türkiye, pirinç üretiyor olmasına rağmen, üretim tüketimi karşılamaktan uzak. ([FAOHome][6])
Yıllardır ekim alanlarının sınırlı olması, su kıtlığı, uygun arazi azlığı gibi nedenlerle pirinç ithalatına ihtiyaç duyuluyor. ([derszamani.net][2])
Bu durumda, “yerli üretim yeterli” demek safdillik — veya yanlış yönlendirme olabilir. Hatta tarım politikalarında pirinç üretimini artırmaya çalışmak, su kaynaklarını daha da zorlayabilir.
Peki, Her Pirinç Türü Türkiye’de Yetişiyor mu?
Bir başka yanılsama da şu: Pirincin her türü Türkiye’de yetişir. Bu da doğru değil. Örneğin Basmati pirinç için ülkemizin iklimi ve toprak yapısı uygun sayılmıyor. ([
Türkiye’de genellikle Baldo pirinç veya Osmancık pirinç gibi çeşitler yetiştiriliyor. ([
Dolayısıyla “pirinç = rice” demek; ama “rice = her çeşit pirinç” demek değil. Tüketici olarak bu farkı bilmeden piyasa beklentisi oluşturmak gerçekçilikten uzak.
Provokatif Sorular: Düşünmeye Hazır mıyız?
Tarım politikalarımız, su kaynaklarını ve iklim değişikliğini dikkate alarak pirinç gibi su talebi yüksek ürünlere odaklanmalı mı? Yoksa bu bir lüks mü?
“Yerli üretim” diyerek sürdürülemez topraklarda çiftçiye pirinç desteği vermek, gelecekte daha büyük çevresel maliyetlere yol açmaz mı?
Her tür pirinç ithal ederken, neden tüketicinin kafasında “yerli pirinç = her pirinç” algısı var? Bu algı, tarımsal gerçekliğimizi çarpıtmıyor mu?
Pirinç yerine sürdürülebilir, suya daha az bağımlı alternatif tahıllar — örneğin yerel buğday çeşitleri — öncelikli olmalı mı?
Sonuç: Pirinç Yetişiyor, Ama Bir Mucize Değil
Türkiye’de pirinç yetiştiriliyor — ama bu bir mucize değil, sınırlı imkânların bilinçli ve dikkatli kullanımı sonucu. Pirinç tarımı, verimli ovalar, su altyapısı, uygun iklim ve akıllı tarım yönetimi gerektiriyor.
Soru şu: Bu koşullar her zaman mevcut olabilir mi? İklim krizi, su kıtlığı, toprak erozyonu gibi gerçekler göz önünde bulundurulduğunda, pirinç üretimini artırmak mı yoksa daha sürdürülebilir alternatifler peşine düşmek mi akıllıca?
Çünkü pirinç, severek tükettiğimiz bir gıda olabilir — ama her şeyinden önce, suyla, toprakla, doğayla kurduğumuz bir ilişki. Bu ilişkiyi gözardı ederek devam etmek, uzun vadede hem tarımsal hem ekolojik hem de toplumsal açıdan riskli olabilir.
[1]: “Rice production and research in Turkey”
[2]: “Pirinç Nerede Yetişir – Eğitim Platformu”
[3]: “Turkey: Rice production – Agronomist”
[4]: “Determination of suitable lands for rice cultivation in Edirne plain …”
[5]: “Rice Cultural Practice In Turkey – arastirma.tarimorman.gov.tr”
[6]: “Input use and production cost in rice cultivation in Turkey”
[7]: “Basmati Pirinç Nerede Yetişir? Türkiye’de Yetişir mi? – Sonsepet”